Hoe Palladio een monument vergrootte
6 juni 2013

Op de foto een stukje van de Basilica Palladiana op het centrale plein van Vicenza. Het langwerpige hart van dit gebouw is een middeleeuws, Gothisch gemeente- en handelshuis. Jarenlang ruzieden de 15e-eeuwse stadsnotabelen of het gammele, te kleine bouwwerk moest worden vervangen. Hun beroemde stadgenoot Andrea Palladio bood de oplossing. Hij ontwierp een tweelaagse zuilengalerij die het gebouw aan alle zijden zou stutten en die bovendien veel extra (handels)ruimte zou toevoegen. Tegenwoordig is deze elegante vondst het handelsmerk van de stad, een publiek balkon van majestueuze dimensies. En binnenin is de Gothische hal ongedeerd gebleven en goed waarneembaar.
Zo voldoet Palladio's uitbreiding moeiteloos aan het internationale Charter van Venetië (1964), waarin architecten overeenkwamen dat toevoegingen aan monumenten zich helder zouden onderscheiden (dus geen naäap-architectuur) zonder het originele bouwwerk of zijn omgeving aan te tasten. In Nederland voldoet de gloednieuwe 'wolk' (Bierman Henket, 2013) op het dak van Museum De Fundatie in Zwolle ook aan deze eis. Bij de omstreden 'badkuip' (Benthem Crouwel, 2012) van het Stedelijk Museum is dit mislukt. Het nieuwe volume kleineert het monument en verstoort zijn omgeving.

Fietsracen tussen Leiden en Den Haag
17 mei 2013

Hij lag er zonnig bij, de nieuwe Via 44, op zijn openingsdag. Op woensdag 15 mei wijdde Zuid-Holland deze snelfietsroute tussen Den Haag en Leiden in, samen met de parallelroute Velostrada. Met harde tegenwind peddelde een honderdtal nieuwsgierigen, merendeels van post-werkende leeftijd, weg vanuit Leiden om beide routes uit te testen. Dat was zestigplussnel-minus-tegenwind dus, maar de routes zijn toch al een succes. Het fietsverkeer zou sinds de aanleg gemiddeld met een kwart zijn toegenomen.
Ontwerptechnisch zijn er geen verrassingen. Voor snelfietsspektakel moet je naar de zwevende rotonde (de Hovenring) bij Eindhoven of naar de fantastische fietsbrug over de Waal bij Nijmegen.
Het grootste deel van de Zuid-Hollandse aanwinsten, beide ongeveer 10 kilometer, lag er al jaren. De provincie heeft onnodige slingers en hobbels verwijderd, het asfalt opgeknapt en de ontbrekende stukjes aangelegd. En dan blijft het jammer dat de Via 44 (klik op foto voor vergroting) grotendeels rakelings langs de vierbaans jakkerweg A44 loopt. Als de crisis voorbij is, moet daar echt een geluidsscherm tussen. Dan horen fietsers de bossen (rechts in beeld) weer ruisen. Totdat het zo ver is, biedt de andere nieuwe snelfietsroute Velostrada langs het spoor alvast een uitstekend alternatief: groen en stil. Hulde.

Uniek huis van het volk
6 maart 2013

Driehonderd jaar zaten de Schotten zonder een eigen parlement. Pas in 1998 gunden de Engelsen hun bovenburen weer een vorm van zelfbestuur. De Spanjaard Enric Miralles (1955 - 2000) kreeg de ontwerpopdracht voor een nieuw parlementsgebouw in Edinburgh. Het mocht geen ouderwets monument worden, de Schotten wilden een 'dynamisch, interactief, transparant gebouw van internationale betekenis.' Miralles, die als Catalaan de afkeer van autoriteit bij de Schotten aanvoelde, voegde daaraan toe dat het gebouw moest bemiddelen tussen stad en land. Het resultaat, pas na Miralles' ontijdige dood opgeleverd in 2004, is niet in een foto te vangen. Daarom hierbij slechts een detailbeeld, een stukje zijgevel langs Canongate.
De Schotten kregen, ter verbeelding van hun piepjonge democratie, een verzameling boombladeren, losjes gegroepeerd op de hoek van Canongate. Het bladmotief is echter alleen waarneembaar vanuit een helikopter die recht boven het complex hangt. Vanaf maaiveld of de omliggende heuvels is de grillige vorm van het complex vooral een raadsel.
Iedereen mag dit raadsel betreden, een bodyscan aan de ingang volstaat. Ook de publieke tribune in de Debating Chamber is altijd open. Vanuit het gebouw, dat beton, graniet, metaal en Schots eiken combineert, is er uitzicht op Het Land. Arthur's Seat (zie vorige blog) toont zich vlakbij. En overal zijn in wanden en plafonds Schotse symbolen verwerkt.
Het veel te dure (ruim 400 miljoen pond) en slepende project kreeg een storm van kritiek te verwerken en zelfs een parlementaire enquête. Maar Miralles' ontwerp werd ook meermalen bekroond door vakgenoten, ondanks zijn vele onnutte hoeken, te lage plafonds en onduidelijke looproutes. Het is een erg menselijk gebouw, de uitkomst van een langlopende dialoog. Wie er de tijd voor neemt, zal onvermijdelijk van dit doolhof gaan houden. In al zijn variëteit schikt dit parlement zich vriendelijk en veelstemmig op het uiteinde van Edinburghs roemruchte Royal Mile.
Zo staat het letterlijk en figuurlijk tegenover het oude, feodale, streng symmetrische Holyrood House. Het is hierop voor altijd een democratisch weerwoord.

Landmarks in Edinburgh
5 maart 2013

Dit is het centrum van een grote stad, al oogt het niet zo. Rechts op de foto Holyrood House, voormalige crime-scene (moord en doodslag) van het Schotse koningshuis. Links op de voorgrond de witte dakkoepel die een hoogstandje van architect Michael Hopkins markeert, het geologische 'belevingscentrum' Our Dynamic Earth (1999, 39 miljoen pond, 15.000 vierkante meter). De foto is genomen vanaf de vulcanische uitstulping Salisbury Craigs, die samen met een gletscherkloof het centrum van Edinburgh een uniek reliëf geeft.
Edinburgh is stad en land tegelijk, en de Schotten hebben hun geologische expositie hier op de goede plek. Aan de centrumkant van het tentoonstellingscomplex ligt een groot amfitheater, waar 's zomers openluchtvoorstellingen zijn. Arthur's Seat, de kale, steile top van de Craigs, is dan een imposant decor.
De volgende blog zal het omstreden Schotse Parlementsgebouw (2004) tot onderwerp hebben. Op deze foto zijn daarvan alleen een paar witte gevelwanden zichtbaar, met grijze vlakken rond de ramen (recht boven het gekromde witte dak van Our Dynamic Earth). Ze verklappen niets van de schaal, noch de complexiteit, noch de functie van het gebouw waar ze deel van uitmaken.

3D Newcastle blijft boeien
2 maart 2013

Newcastle rijst letterlijk op langs de monding van de Tyne. Vanaf de noordoever gaat de stad behoorlijk steil omhoog, met een extra 3D-effect tot gevolg. Auto- en spoorbruggen overspannen lager gelegen straten en tussen de bebouwing bieden trappen vaak een snelle voetgangersdoorsteek omhoog. De stad, bijna 300.000 inwoners groot, heeft de afgelopen jaren veel werk gemaakt van zijn rivieroevers. Vooral de Millenniumbrug voor langzaam verkeer is een verrassing: dit fraai gebogen balkon boven de Tyne is met zijn zitbanken de perfecte plek om 's zomers, midden tussen Newcastle en zuidoeverstad Gateshead de zon onder te zien gaan.
Ook het centrum is, afgezien van een reeks wanstaltige koopfuiken, nog altijd de moeite waard. Een paar prominente Victoriaanse straten, een dito winkelpassage en een klassieke, overdekte voedselmarkt die niet onderdoet voor de Boqueria in Barcelona zijn bewaard gebleven. Daartussen en eromheen, in de buitenwijken, hebben de jaren tachtig en negentig echter een spoor van verwoestingen getrokken. Newcastle overleefde WOII vrijwel ongeschonden, maar kreeg van het Thatcherisme een lading monstrueuze betonnen en spiegelglazen kantoorblokken over zich heen.

verrassend IJDock
9 februari 2013

Het nieuwe schiereilandje in het Amsterdamse IJ, IJDock, trok vandaag duizenden bezoekers. Het nieuwe, nog niet volledig voltooide Paleis van Justitie (ontwerp: Claus en Kaan) hield open huis. Maar de ware verrassing lag achter het Paleis, waar de bezoekers vanzelf verzeild raakten als ze de cellenblokken gingen bekijken. Een wonderlijk straatje (klik op de foto) separeert een hotel en een appartementengebouw van een kantorenblok en van het Paleis, dat het straatje ook weer overspant met een loopbrug naar een dependance. Het straatje snijdt, mede dankzij schuin aflopende daken, de bouwvolumes in puntige ijsschotsen, een vormentaal die het schiereiland een eigen karakter geeft. Het zachtgroene woongebouw van Zeinstra van Gelderen, met zijn fijnmazige bruin-metalen balkonhekken voegt daar een sprookjessfeer aan toe.
Er zijn ook missers. De 'zichtlocatie' van het Paleis is door Claus en Kaan niet benut om de functie van het gebouw kenbaar te maken aan de stad (omgekeerd deden ze het wel goed: binnen ervaar je, dankzij grote raampartijen, stad en IJ in volle glorie). De lange zijgevel is verdeeld in kleurvlakken die geen relatie hebben met de asymmetrische, kopergroene entree om de hoek. Een entree die bovendien schuilgaat onder een te grote overstek van het gebouw.
Het interieur is majestueuzer. Het marmer op de vloeren en wanden herinnert aan het eerste gerechtshof van Amsterdam, en de houten plafondpanelen vormen een goed tegenwicht. Ook de beeldende kunst is monumentaal en passend. Waarom blikkerend-stalen deurkozijnen deze klassieke opzet moesten verstoren is onduidelijk.